Powiat został utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej z siedzibą w Nowym Targu.

W skład powiatu wchodzą:

• gmina miejska: Nowy Targ

• gminy miejsko-wiejskie: Rabka-Zdrój, Szczawnica, Czarny Dunajec

• gminy wiejskie: Czorsztyn, Jabłonka, Krościenko nad Dunajcem, Lipnica Wielka, Łapsze Niżne, Nowy Targ, Ochotnica Dolna, Raba Wyżna, Spytkowice, Szaflary

• miasta: Nowy Targ, Rabka-Zdrój, Szczawnica, Czarny Dunajec (od 01.01.2023)

Liczby i ciekawostki

Powierzchnia powiatu to 1475 km². Według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało nieco ponad 191 tys. mieszkańców. Gęstość zaludnienia to 130 osób/km². Od wierzchołka Babiej Góry (który jest najwyższym szczytem powiatu - 1725 m. n.p.m.) do Przełęczy Obidza jest aż 80 km w linii prostej. Największym zbiornikiem wodnym jest Jezioro Czorsztyńskie, którego długość linii brzegowej wynosi 30 km, a głębokość 49,5 m. Na terenie powiatu (na Puściźnie Rękowiańskiej w Czarnym Dunajcu) znajduje się tzw. "biegun zimna Kotliny Orawsko-Nowotarskiej". Istniejąca tam stacja pomiarowa w styczniu 2017 r. zanotowała temperaturę przy gruncie -42,9°C. W granicach powiatu znajdziemy 3 Parki Narodowe - Babiogórski, Gorczański i Pieniński.

Gorce (w obrębie granic powiatu) - W Gorcach występuje 130 gatunków ptaków (w tym ok. 100 gniazdujących na terenie parku). Wśród nich znaleźć można dzięcioła białogrzbietego, dzięcioła trójpalczastego, jarząbka, głuszca, orlika krzykliwego, orła przedniego, puchacza, puszczyka uralskiego, sóweczkę oraz włochatkę. Poza tym dość liczne są tu drozdy obrożne, pliszki górskie i pluszcze. Wieczorami, w okresie wiosennym, można zobaczyć tokujące słonki, a w prześwietlonych lasach muchołówki małe. W poszczególnych latach odnotowywano obecność śpiewającego wójcika.

Pieniny - W latach 1955–1959 doliczono się ok. 160 gatunków ptaków, w tym ok. 100 gniazdujących. Z gatunków naskalnych gnieździł się tu pomurnik oraz (prawdopodobnie) nagórnik. Obecnie ptaki te nie występują. Spotkać można natomiast orła przedniego, sokoła wędrownego i gniazdującego również w skałach bociana czarnego, a z rzadszych sów - włochatkę, sóweczkę, puszczyka uralskiego oraz puchacza. 

Babia Góra i Pasmo Policy (w obrębie granic powiatu) -. W lasach regla dolnego spotkać można jarząbka, a w reglu górnym głuszca - zarówno w masywie Babiej Góry jak i pod Policą. Sowy reprezentowane są przez puszczyka, uszatkę oraz mniej licznie występujące gatunki jak puchacz, sóweczka czy puszczyk uralski. Z dzięciołów żyją tu m.in. dzięcioł trójpalczasty i dzięcioł białogrzbiety. Nad potokami spotkamy m.in. pluszcza, pliszkę górską, bociana czarnego. Z mniejszych ptaków należy wspomnieć trzy gatunki typowo górskie - siwerniaka, czeczotkę brązową i bardzo rzadkiego płochacza halnego. Na przelotach wiosennych i jesiennych w partiach szczytowych Babiej Góry zatrzymują się mornele. Bardzo rzadkim gościem z południa Europy jest zalatujący sęp płowy.

Zbiornik Czorsztyński i Sromowiecki - zaporowy zbiornik wodny na Dunajcu oraz zbiornik wyrównawczy pomiędzy Pieninami a Gorcami. Powstał przez zbudowanie w Niedzicy zapory wodnej pomiędzy Pieninami Spiskimi a Właściwymi. Na wodach jeziora, szczególnie w okresie wiosennym i jesiennym obserwuje się dużą różnorodność gatunków związanych ze środowiskiem wodnym - kaczek, mew, ptaków brodzących. Swoje gniazda mają tu kormorany oraz mewy białogłowe. W okresie zimowym często widuje się bieliki przesiadujące na zamarzniętej tafli jeziora. W okolicy od kilku lat spotkać można czarnowrony, co jest niemałą ciekawostką tego terenu.

Ujście Czarnej Orawy do Jeziora Orawskiego - miejsce tuż przy granicy ze Słowacją, gdzie wody Czarnej Orawy i Lipniczanki wpływają do zbiornika Orawskiego (znajdującego się w zasadzie w całości po stronie słowackiej). Jest to jedyne miejsce na południu Polski gdzie można zaobserwować wszystkie 4 gatunki pliszek - siwą, żółtą, górską oraz rzadką w skali kraju pliszkę cytrynową, która regularnie odbywa tam lęgi. To także najwyżej położone w Polsce stanowisko lęgowe bączka (2014 r.).  Od strony południowej zalatuje tu czasami czapla purpurowa, a nawet kormoran mały. W okresie przelotów wiosennych obszar jest chętnie wykorzystywany przez ptaki jako miejsce odpoczynku.

Torfowiska Orawsko-Nowotarskie - projektowany specjalny obszar ochrony siedlisk w ramach programu Natura 2000. W zbliżonych granicach utworzono także obszar specjalnej ochrony ptaków, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony cietrzewia. Rejon jest też atrakcyjny podczas wiosennych i jesiennych przelotów, kiedy to obserwować można wędrówki ptaków np. drapieżnych. Pojawia się tu uszatka błotna, a także bekasik i dubelt. W okresie lęgowym spotkać można żurawie, kszyki, wilgi, dziwonie, rokitniczki i inne. Zimowymi gośćmi są myszołowy włochate.

Żwirownia Długopole ("Bryjax") - żwirownia pomiędzy miejscowościami Długopole i Wróblówka w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej działająca od 2004 r. Miejsce na mapie Podhala przyciągające ptaki migrujące jak i lęgowe. Z lęgowych wymienić można sieweczki rzeczne, krwawodzioby i nieopodal gniazdujące czajki. Poza tym na przelotach obserwowano tam m.in. szlamnika, szablodzioba, kilka gatunków biegusów, kaczek, perkozów, mew, rybitw, czapli oraz dużą różnorodność ptaków drapieżnych, w tym orła cesarskiego. Łącznie na terenie żwirowni oraz w jej bliskiej okolicy zaobserwowano 200 gatunków ptaków.